بی خوابی ( دکتر محمدرضا قینی )

 بی خوابی

دکترمحمدرضا قینی (متخصص بیماری های مغز و اعصاب) استادیار بیماری های مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی تهران

*کمی و زیادی خواب هردو بیماری است. *    بقراط

تعریف بی خوابی:

ازنظر بالینی،بی خوابی به شکل خواب رفتن سخت،اختلال درحفظ خواب،بیداری زود،و عدم احساس تجدید قوا پس از بیدارشدن تعریف می شود. گرچه معیار های کمی متفاوتی برای هریک از این اجزا ذکرشده ، ولی درعمل به کار بستن آنها مشکل است؛ لذا اغلب به آنچه بیمار ذکر می کند اکتفا می شود. وجود اختلال فعالیت روزمره جزیی ازتعریف بی خوابی است.

افرادی که ساعت کمی را می خوابند، بدون آنکه اختلال کارکرد روزانه داشته باشند، به عنوان افرادی که به طور نرمال به خواب کمتری نیاز دارند تلقی می شوند.

شیوع:

شیوع بی خوابی در مطالعات مختلف براساس تعریف و معیارهایی که برای بیخوابی به کار رفته است متفاوت است وشیوع آن ۳۵/۵ درصد گزارش گردیده است.

مطالعاتی که وجود اختلال کارکرد در روز را برای تشخیص بیخوابی لازم میدانند، شیوع بی خوابی را ۱۰-۱۵ گزارش کرده اند.بی خوابی درافراد مسن شایع تراست. بروز بیخوابی درزنان، افراد بیکار، افراد باتحصیلات پایین، طلاق گرفته، افسرده، مضطرب، مبتلا به بیمار جسمی و افراد معتاد بیشتر است.

عوارض:

بی خوابی عوارض و تبعات فراوان دارد.بی خوابی مزمن باعث اختلالات خلقی و روانی می شود.

درافرادی که بی خوابی دارند، احتمال بروز افسردگی، اضطراب و اعتیاد افزایش میابد. ارتباط علت و معلولی بین بی خوابی و اختلالات روانی هنوز روشن نشده است. مطالعاتی دردست انجام است که روشن سازد آیا درمان بی خوابی بروز اختلال خلقی را کاهش می دهد؟

بی خوابی باعث کاهش کیفیت زندگی می شود. همان طور که گفته شد،اختلال کارکرد روز جزو تعاریف بی خوابی است.و شایع ترین شکایات آن خستگی،بی حالی، اختلال حافظه و تمرکز و شکایات جسمی غیراختصاصی مثل سردرد است. بعضی از محققان معتقدند اختلال کارکرد روز عارضه ی بی خوابی نیست،بلکه همان عوامل پاتوفیزیولوژیک که بی خوابی راایجاد میکنند باعث اختلال کارکرد روزانه نیز میشوند. به همین دلیل، تنها درمان بی خوابی ممکن است به بهبود کارکرد روزانه منجر نشود.

سیر بی خوابی:

اغلب موارد بی خوابیِ حاد با استرس های محیطی،بیماری های حاددیگر،یا بهم خوردن ریتم خواب در تغییر مکان که منجربه تغییر شدید ساعت می گردد مرتبط است.اغلب این موارد با رفع استرس زمینه ای بهبود می یابند.

بی خوابی مزمن حالت پیچیده تری است.بعضی ازمحققان (مثل spielman) معتقدندکه بعضی ازافراد از نظر سایکوفیزیولوژیک استعداد بیداری دارند.شواهد زیادی دال براین مساله درافراد بی خواب وجود دارد.

دراین افراد قلب تندتر است و متوسط درجه ی حرارت بدن بالاتر است،میزان متابولیسم روزانه بالاتر است،و مقدار موج بتا در نواز مغزی ابتدای خواب وفاز NREM این افراد بیشتر است. این افراد مستعد بیداری هستند. دراین زمینه یک استرس محیطی مثل بیماری جسمی،اختلال روانی،تغییرمکان که تغییر تغییرشدید ساعت ایجادکند،و استرس اجتماعی یاشغلی باعث شروع بی خوابی می شود.

باگذشت زمان فرد نسبت به حالت بی خوابی مضطرب می شود.گذراندن ساعات طولانی در بستر در حالت بیداری و اضطراب باعث می شود فرد به طور شرطی از بسترحالت اضطراب پیداکند؛و در واقع شرطی به بستر،که به طور طبیعی حالت خواب است،به حالت بیداری و اضطراب تغییرکند.به تدریج اضطراب ازاین که در طی روز کارکرد مختل خواهد بودنیز اضافه می شود.لذا سیر بیماری دریک سیکل معیوب قرار می گیرد که بی خوابی اضطراب را افزایش میدهدو اضطراب بی خوابی را تشدید میکند.

بررسی و علل بی خوابی:

متاسفانه باوجود شیوع بالای بی خوابی اغلب نحوه ی برخورد سیستماتیک با این مشکل به پزشکان آموزش داده نمی شود. قدم اول دربرخورد با بی خوابی شرح حال دقیق است. درشرح حال بیمار باید به وجود بیماری های روانی وجسمی همراه، به خصوص افسردگی ،اضطراب ،اختلال تنفسی و سندروم پای بی قرار توجه گردد. تاریخچه ی مصرف هرگونه دارو یامواد اعتیادآور مهم است.

خواب آلودگی در طی روز به عنوان حملات مکرر چرت زدن و خواب رفتن که عمدتا درحال نشسته اتفاق میافتد تعریف میشود.خواب آلودگی در طی روز الزاما ازشکایات افراد بی خواب نیست. وجود خواب آلودگی در روز درافراد بی خواب احتمال وقفه تنفسی درطی خواب و حرکات پریودیک اندام را مطرح میکند.

اختلالات روانی،به خصوص افسردگی،علت ۴۰ درصد از بی خوابی ها است.داروهایی که باعث ایجاد اختلال خواب میشوند،شامل ترکیبات متیل گزانتین (قهوه وتئوفیلین)،استروییدها،داروهای ضدفشارخون وحتی بعضی داروهای ضد افسردگی مثل بوپروپیون هستند.

درجوامع صنعتی اختلالات خواب در ارتباط باتغییر نوبت کاری شایع است. درافراد نابینا نیز،با توجه به عدم تنظیم ریتم خواب با ریتم روزانه،فازهای اختلال خواب دیده می شود. بیماری های جسمی نیز با مکانیسم های مختلف(مثل ایجاددرد،اختلال در مکانیسم خواب رفتن،عوارض دارویی،وایجاد افسردگی) باعث بیخوابی می شوند.

بی خوابی در افراد مبتلا به سرطان،ایدز،بیماری های مزمن ریوی،اختلالات مفصلی وبیماری های دژنراتیو مغزی شایع است.

بی خوابی کشنده

یک بیماری ناشی از پریون است که درآن هسته های قدامی و خلفی داخلی تالاموس تخریب می شوند.این بیماری اتوزال غالب است.در ابتدای بیماری فرد دچار بی خوابی می شود که به سرعت تبدیل به بی خوابی کامل میشود. به تدریج اختلالات اتونوم وسپس کوما ایجاد می شود و منجربه مرگ بیمار می گردد.۱۲-۱۵ درصد از بیماران مبتلا به بی خوابی اولیه هستند؛بدین معنی که هیچ علتی برای بیخوابی این افراد وجود ندارد و تنها شکایت این بیماران کمبود خواب است.

خصوصیات اصلی این بیماران این است که به نحو وسواس گونه ای مایل به خواب رفتن هستند و با وجود فشاری که خود برای به خواب رفتن می آورند بیمار می مانند.این افراد در بستر اضطراب پیدا می کنند. از مشخصات این افراد این است که درمحیط هایی که مخصوص خواب نیست (مثل جلو تلویزیون) بهتربه خواب می روند.

درمان:

برای درمان بی خوابی روش های دارویی و غیردارویی وجود دارد.با وجود مصرف داروهای فراوان ،اخیرا تمایل به روش های غیردارویی رو به افزایش است.

بررسی ها نشان می دهند که درمان های دارویی،گرچه دردرمان بی خوابی حاد موثرند، ولی در موارد بی خوابی مزمن درطی زمان اثر خود را از دست می دهند.برعکس،درمان های غیردارویی اثری طولانی دارند.روش های غیردارویی شامل بهداشت خواب،آموزش استراحت وشل کردن عضلات، بیوفیدبک،قصد متضاد و درمان شناختی است.

از نظر بهداشت خواب، به بیمار توصیه می شود فقط وقتی احساس خواب دارد به بستر برود. برنامه ی خواب منظمی داشته باشد.چرت روزانه نداشته باشد. از بستر فقط برای خواب استفاده کند. اگر در عرض ۱۰دقیقه به خواب نرفت از بسترخارج شود و به فعالیت ملایمی بپردازد تاخواب آلود شود. از مصرف قهوه،الکل وسیگار خودداری کند. و هر روز صبح در ساعت مشخص بیدار شود.

درروش قصد متضاد ازبیمار خواسته می شود در ابتدای خواب قصد کند بیدار بماند،در نتیجه ی این کار اضطراب ناشی از بی خوابی کاهش میابد و سیکل معیوب بیماری می شکند.

درروش های شناختی سعی می شود سازگاری غلط بیمار که منجربه بی خوابی شده شناخته ودرمان شود. درمان های دارویی فراوانی در درمان بیخوابی به کار می روند.با توجه به عدم شناخت کامل پاتوفیزیولوژی بی خوابی،اغلب این داروها بدون اینکه ثابت شود اساس بروز بی خوابی را درمان می کنند فقط به عنوان درمان علامتی بی خوابی به کار می روند.تمام داروهای خواب آور،چه داروهای بنزودیازپینی و داروهای غیربنزودیازپینی،بر گیرنده های GABA اثر میکنند.

اغلب داروهای خواب آور در درمان بی خوابی حاد کاربرد دارند و در موارد مزمن اثر آنها مبهم است.

علاوه براین ،عوارض این داروها ازقبیل خواب آلودگی درروز،اختلال کارکردحرکتی،افزایش خطر تصادفات رانندگی،و اختلال حافظه نیز درواقع باعث افزایش اختلال کارکرد روزانه ی افراد می شوند.

مصرف داروهای خواب آور ممکن است باعث وابستگی به داروها نیز بشود.

به دلیل عوارض این داروها اغلب پزشکان در سالهای اخیر ازاین داروها کمتراستفاده می کنند. اغلب منابع تجویز مصرف بیش از۶ هفته داروهای خواب آور را توصیه نمی کنند.

پس از۶ هفته احتمال وابستگی،علایم ترک، و بی خوابی واکنشی بعداز قطع دارو مطرح می شود.

موارد منع مصرف داروهای خواب اور شامل سابقه ی اعتیاد، بارداری، افرادی که کار دقیق دارند، و وقفه تنفسی درحین خواب درمان نشده است.

                                        ***       گردآوری و تایپینگ توسط شرکت بنیان طب جراح   ***

• منبع: کتاب خلاصه سخنرانیهای اولین سمینار آموزشی اختلالات و روشهای تشخیص و درمان

درباره دکتر محمدرضا قینی

استادیار بیماری های مغز و اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی تهران | مدیر گروه نورولوژی، دانشگاه علوم پزشکی تهران

آقای دکتر محمدرضا قینی در سال ۱۳۴۲ در شهرستان یزد متولد شده. و پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در سال ۱۳۶۰ دیپلم خود را اخذ نموده. و در سال ۱۳۶۲ وارد دانشکده پزشکی دانشگاه تهران شدند. و در سال ۱۳۶۸ فارغ التحصیل شده و دوره رزیدنتی خویش را در رشته نورولوژی شروع و در سال ۱۳۷۴ به اتمام رسانید. که پس از آن به مدت سه سال به عنوان استادیار در دانشکده پزشکی بندرعباس خدمت کرده و از سال ۱۳۷۷ نیز به عنوان هیئت علمی و استادیار گروه اعصاب داخلی (نورولوژی) دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در بخش اعصاب داخلی بیمارستان سینا به خدمت مشغول می باشند . ایشان علاوه بر زبان فارسی به زبان انگلیسی نیز مسلط می باشند.

تهران، منطقه ۶ ، محله بهجت آباد ، ولی عصر ، نرسیده به خیابان بهشتی (عباس آباد)، خ. عبادی، پ. ۲۰، واحد ۱۰

لطفا جهت ایمیل به دکتر محمدرضا قینی کلیک فرمائید

لطفا جهت ورود به پیج اینستاگرام دکتر محمدرضا قینی کلیک فرمائید.