روش های اکسیژن درمانی – قسمت سوم

روش های تجویز اکسیژن

اکسیژن معمولا از طریق سیلندر و یا به صورت سانترال جهت تجویز در اختیار قرار می گیرد. قبل از تجویز اکسیژن باید آن را مرطوب کرده، از نظر فشار تعدیل نمود (توسط مانومتر).

ابزارهای لازم برای اکسیژن درمانی به دو گروه عمده تقسیم می شوند: سیستم های با جریان زیاد اکسیژن (High Flow System) و سیستم های با جریان کم اکسیژن (Low Flow System).

در سیستم های با جریان کم اکسیژن، بیمار هوای اتاق را همراه با اکسیژن تنفس می کند. برای استفاده از این نوع سیستم ها، بیمار باید حجم جاری طبیعی یو الگوی تنفسی منظم داشته باشد. از انواع این نوع سیستم می توان از کانولای بینی Nasal Canula، ماسک ساده اکسیژن Simple Oxygen Mask، ماسک با استنشاق مجدد هوای بازدمی Rebreathing Mask با کیسه ذخیره کننده و ماسک های بدون استنشاق مجدد هوای بازدمی Non Rebreathing Mask با کیسه ذخیره کننده نام برد.

سیستم های با جریان زیاد اکسیژن، معمولا درصد اکسیژن Fio2 مشخص و ثابتی را ایجاد می کنند که با تغییر در الگوی تنفس بیمار، در آنها تغییری ایجاد نمی شود. شایع ترین و متداول ترین مثال آن، ماسک ونچوری Venturi Mask است.

سیستم های تجویز اکسیژن با جریان کم (Low Flow System)

این دستگاه ها اکسیزن را با غلظت های متفاوتی از 90-21 درصد به بیمار تحویل می دهند.در این سیستم هامتغیرهایی که روی Fio2 (درصد اکسیژن هوای دمی) تاثیر می گذارند عبارت اند از:

1. ظرفیت ذخیره ای آناتومیکی دستگاه تنفس (حجم حلق، بینی، حلق دهانی و …).
2. نوع سیستم تجویز اکسیژن (سوند یا کانولای بینی، ماسک، کیسه ذخیره ساز).
3. میزان جریان اکسیژن (لیتر در دقیقه).
4. الگوی تهویه بیمار (در بیمارانی که تنفس عمیق دارند، درصد اکسیزن کمتری به بیمار می رسد، زیرا مقدار زیادتری از هوای اتمسفر که دارای Fio2 برابر 21% است با اکسیزن تجویز شده مخلوط می گردد و Fio2 را پایین می آورد).

1- کانولای بینی یا سوند بینی Nasal Connula or Catheter

این وسیله متداول ترین ابزار برای تجویز اکسیژن است و به وسیله آنها با تجویز 1-6 لیتر اکسیژن در دقیقه می توان Fio2 به میزان 24-44 درصد به بیمار رساند. هنگام استفاده از این ابزار باید سوراخ های بینی باز و تنفس از طریق بینی امکان پذیر باشد(شکل 1-4).

بر حسب سرعت تجویز اکسیژن، مقدار تقریبی Fio2 هوای دمی به قرار زیر است:

مزایا: استفاده آسان، تحمل خوب توسط بیمار؛ تحرک بیشتر؛ عدم قطع اکسیزن حین فعالیت هایی چون سرفه، صحبت کردن، غذا خوردن، خوردن دارو…

معایب: غلظت اکسیژن داده شده را نمی توان دقیقا کنترل کرد و بستگی به حجم جاری و ریت تنفس دارد، میزان جریان اکسیژن تجویز شده نباید از  لیتر در دقیقه تجاوز نماید زیرا موجب تحریک،خشکی و آزردگی مخاط بینی می شود. مقدار زیادی از اکسیژن از طریق بینی و دهان خارج می شود. کاتترهای بینی ندرتا برای تجویز اکسیژن به مدت طولانی استفاده می شود زیرا با این روش ممکن است مخاط حلق دهانی دچار تحریک و آزدگی شود. هنگام استفاده از کاتتر بینی، درصد اکسیژنی که به ریه ها می رسد به عمق و سرعت تنفس بستگی دارد (به خصوص در حضور تورم مخاط بینی یا عادت به تنفس با دهان).

2- ماسک ساده صورت (Simple Mask)

برای غلظتت های پایین تا متوسط اکسیژن از این وسیله استفاده می شود (2-4). با تجویز اکسیژن با سرعت 10-6 لیتر در دقیقه می توان Fio2 به میزان 60-40 درصد ایجاد کرد. در بیمارانی که با دهان تنفس می کنند، تجویز اکسیژن با این روش موثرتر از کانولای بینی است. بر حسب سرعت تجویز اکسیژن، مقدار تقریبی Fio2  هوای دمی به قرار زیر است:

این ماسکها باید کاملاً با بینی و دهان مماس شود، لیکن نباید به صورت فشار وارد آورد و باعث قطع جریان خون شود. جریان اکسیژن معمولاً باید به میزان ۵ لیتر در دقیقه یا بیشتر تنظیم شود تا از تجمع هوای بازدمی در زیر ماسک و استنشاق مجدد،آن که حاوی CO2 بالاست اجتناب گردد.

مزايا: تجویز Fio2 بیشتر

معایب: غالباً توسط بیماران تحمل نمی شود (بخصوص در افرادی که دچار دیسپنه شدید صدمه و سوختگی در صورت هستند). در هنگام بعضی فعالیتها نظیر خوردن، سرفه، خروج خلط و… جریان اکسیژن باید قطع شود.

منبع: فصل چهارم کتاب مراقبت های ویژه در ICU – تالیف ملاحت نیکروان مفرد و حسین شیری